Sau 10 năm thực hiện Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới (NTM), với sự chỉ đạo quyết liệt, sự vào cuộc mạnh mẽ, đồng bộ của cả hệ thống chính trị và sự tham gia tích cực của cộng đồng dân, xây dựng nông thôn mới đã trở thành một phong trào sôi nổi, rộng khắp trên cả nước và đã đạt được thành tựu “to lớn, toàn diện và mang tính lịch sử”, như đánh giá của Lãnh đạo Đảng và Nhà nước. Bộ mặt nông thôn khởi sắc rõ rệt, hạ tầng kinh tế - xã hội được cải thiện, cơ cấu lại ngành nông nghiệp đã phát huy hiệu quả, kinh tế nông thôn đã có nhiều chuyển biến tích cực góp phần nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống của người dân nông thôn. Thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn năm 2020 ước đạt khoảng 43 triệu đồng/người/năm, gấp 1,8 lần so với năm 2015 và gấp 3,35 lần so với năm 2010; tỷ lệ hộ nghèo đa chiều khu vực nông thôn năm 2020 còn khoảng 5,6% ;... Cùng với quá trình triển khai, nhận thức và năng lực thực hiện chương trình của cán bộ cơ sở được nâng cao, những hạn chế, vướng mắc từng bước được khắc phục.
Đến hết năm 2020, Chương trình đã hoàn thành vượt 12% số xã đạt chuẩn NTM (62%) so với mục tiêu được Đảng và Nhà nước giao. Sau khi rà soát lại các xã đã sáp nhập theo Nghị quyết của Quốc hội, đến tháng 4/2021, cả nước có 5.248/8.267 xã (63,5%) đạt chuẩn NTM, trong đó, có 305 xã đạt chuẩn NTM nâng cao và đã có 24 xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu theo quy định của Thủ tướng Chính phủ, bình quân cả nước đạt 16,7 tiêu chí/xã; Có 190 đơn vị cấp huyện thuộc 51 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận hoàn thành nhiệm vụ/đạt chuẩn NTM (chiếm khoảng 28,6% tổng số đơn vị cấp huyện của cả nước); Có 12 tỉnh, thành phố đã có 100% số xã đạt chuẩn NTM , trong đó có 04 tỉnh Nam Định, Đồng Nai, Hưng Yên và Hà Nam đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận tỉnh hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM.
Thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước về việc tiếp tục xây dựng NTM “toàn diện, nâng cao và bền vững” với phương châm “Xây dựng NTM chỉ có điểm khởi đầu, không có điểm kết thúc”, đặc biệt là phấn đấu thực hiện thành công mục tiêu về xây dựng NTM mà Nghị quyết Đại hội toàn quốc lần thứ 13 của Đảng đã đề ra, trong giai đoạn 2021-2025 cần tiếp tục đầu tư, hỗ trợ cho khoảng 20% số xã chưa đạt chuẩn để phấn đấu đến 2025 có ít nhất 80% số xã đạt chuẩn NTM; hỗ trợ cho các xã đặc biệt khó khăn hoàn thành các cơ sở hạ tầng thiết yếu, cải tạo điều kiện sinh hoạt và sản xuất, đẩy nhanh tiến độ xây dựng NTM để phấn đấu đạt mục tiêu cả nước không còn xã dưới 15 tiêu chí, góp phần thu hẹp khoảng cách giữa vùng đặc biệt khó khăn với các vùng khác của cả nước, đảm bảo tính công bằng trong đầu tư xây dựng NTM giữa các vùng có điều kiện phát triển với các vùng đặc biệt khó khăn của cả nước. Cùng với đó, hỗ trợ cho các địa phương (huyện, xã) đã đạt chuẩn tiếp tục nâng cao chất lượng các tiêu chí và phấn đấu đạt NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu để đảm bảo phát triển bền vững.
Trong khi chờ Quốc hội khóa XV phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình MTQG xây dựng NTM giai đoạn 2021-2025 (dự kiến tại kỳ họp cuối năm 2021, Văn Phòng Điều phối NTM Trung ương đã đề ra một số định hướng và yêu cầu xây dựng NTM giai đoạn 2021-2025 gồm:
Mục tiêu tổng quát
Nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn, xây dựng hạ tầng kinh tế - xã hội nông thôn đồng bộ và hiện đại, gắn với quá trình đô thị hóa; Đẩy mạnh chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ thông tin và xây dựng NTM thông minh; Tiếp tục thực hiện hiệu quả cơ cấu lại ngành nông nghiệp, phát triển nông nghiệp, kinh tế nông thôn gắn với xây dựng NTM theo hướng nông nghiệp sinh thái, kinh tế tuần hoàn, thích ứng với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững; đảm bảo môi trường, cảnh quan nông thôn sáng, xanh, sạch, đẹp, an toàn; đời sống nông thôn giàu bản sắc văn hóa truyền thống; đưa nông thôn trở thành nơi đáng sống.
Phấn đấu đến 2025 có ít nhất 80% số xã đạt chuẩn NTM, không còn xã dưới 15 tiêu chí và các xã, thôn, bản đặc biệt khó khăn phải cơ bản hoàn thành các công trình cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội thiết yếu; những địa phương (xã, huyện, tỉnh) đã được công nhận đạt chuẩn tiếp tục xây dựng NTM nâng cao và NTM kiểu mẫu; thu nhập bình quân của người dân nông thôn tăng ít nhất 1,36 lần so với năm 2020.
Hình: Hội nghị sơ kết Chương trình Khoa học Công nghệ phục vụ xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2016 – 2020 và đề xuất khung chương trình giai đoạn 2021 – 2025; Hội thảo góp ý xây dựng khung chương trình và giải pháp thúc đầy Chương trình OCOP giai đoạn 2021 – 2025
Mục tiêu cụ thể đến năm 2025
- Cấp xã: Phấn đấu có ít nhất 80% số xã đạt chuẩn NTM, trong đó, có khoảng 40% số xã đạt chuẩn NTM nâng cao, 10% số xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu.
- Cấp huyện: Phấn đấu cả nước có ít nhất 50% huyện, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh hoàn thành nhiệm vụ/đạt chuẩn NTM, mỗi tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có ít nhất 02 đơn vị cấp huyện đạt chuẩn NTM, trong đó, có ít nhất 20% số huyện đạt chuẩn được công nhận là huyện NTM nâng cao và huyện NTM kiểu mẫu.
- Cấp tỉnh: Cả nước có ít nhất 15 tỉnh được Thủ tướng Chính phủ công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM.
- Cấp thôn: Phấn đấu có ít nhất 60% số thôn, bản, ấp thuộc các xã đặc biệt khó khăn khu vực biên giới, vùng núi, vùng bãi ngang ven biển và hải đảo được công nhận đạt chuẩn NTM theo các tiêu chí NTM do cấp tỉnh quy định.
Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025, được thiết kế với 11 nội dung gồm: (1) Nâng cao hiệu quả quản lý và thực hiện xây dựng NTM theo quy hoạch gắn với quá trình đô thị hoá; (2) Phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội, cơ bản đồng bộ, hiện đại, đảm bảo kết nối nông thôn - đô thị và kết nối các vùng miền.; (3) Tiếp tục thực hiện có hiệu quả chủ trương cơ cấu lại nông nghiệp, phát triển nông nghiệp sinh thái, kinh tế nông thôn gắn với xây dựng nông thôn mới theo hướng kinh tế tuần hoàn; ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất nông nghiệp hiện đại, chuyển đổi cơ cấu sản xuất, triển khai Chương trình OCOP, nhằm nâng cao giá trị gia tăng, phù hợp với quá trình chuyển đổi số, thích ứng với biến đổi khí hậu; đồng thời phát triển mạnh tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ ở nông thôn góp phần nâng cao thu nhập người dân theo hướng bền vững; (4) Giảm nghèo và an sinh xã hội bền vững, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, bãi ngang và hải đảo; (5) Nâng cao chất lượng giáo dục, y tế và chăm sóc sức khỏe người dân nông thôn; (6) Xây dựng hệ thống thiết chế văn hóa cơ sở và bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống gắn với phát triển kinh tế du lịch nông thôn; (7) Bảo vệ môi trường và xây dựng cảnh quan nông thôn sáng - xanh - sạch - đẹp và an toàn; (8) Đẩy mạnh và nâng cao chất lượng các dịch vụ hành chính công; thúc đẩy quá trình chuyển đổi số trong lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, công nghệ số, xây dựng nông thôn mới thông minh; bảo đảm và tăng cường khả năng tiếp cận pháp luật cho người dân; (9) Nâng cao chất lượng, phát huy vai trò của tổ chức Đảng, chính quyền, MTTQ Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội trong xây dựng NTM; (10) Giữ vững quốc phòng, an ninh và trật tự xã hội nông thôn; (11) Nâng cao năng lực xây dựng NTM và công tác giám sát, đánh giá thực hiện Chương trình; truyền thông về xây dựng NTM.
Một số đề án, chương trình đặc thù được cấp có thẩm quyền phê duyệt và thí điểm một số cơ chế, chính sách mới, cụ thể:
Tiếp tục triển khai các Đề án thí điểm xây dựng huyện NTM kiểu mẫu, Đề án thí điểm tỉnh đạt chuẩn nông thôn mới của Ban Chỉ đạo Trung ương đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và chỉ đạo phê duyệt tiếp tục thực hiện trong giai đoạn 2021-2025 (gồm huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An; Huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định; huyện Đơn Dương, tỉnh Lâm Đồng, huyện Xuân Lộc, tỉnh Đồng Nai; tỉnh Hà Tĩnh) đã được phê duyệt thực hiện đến 2025;
Các Chương trình, Đề án chuyên đề thí điểm một số cơ chế, chính sách mới phục vụ xây dựng NTM trong giai đoạn 2021-2025 (Chương trình KHCN phục vụ xây dựng NTM; Chương trình Mỗi xã một sản phẩm; Chương trình hỗ trợ phát triển KTTT, HTX giai đoạn 2021-2025; Đề án xử lý môi trường cấp huyện; Đề án về du lịch nông thôn gắn với bảo tồn các giá trị văn hoá trong xây dựng NTM; Chương trình chuyển đổi số trong xây dựng nông thôn mới, hướng tới nông thôn mới thông minh; Đề án “Lựa chọn, hoàn thiện, nhân rộng mô hình HTX kiểu mới tại các địa phương trên cả nước giai đoạn 2021-2025”; Đề án nâng cao chất lượng, hiệu quả thực hiện tiêu chí an ninh, trật tự trong xây dựng nông thôn mới…);…một số nhiệm vụ cấp thiết, phát sinh trong quá trình thực hiện theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ và Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương.
Các giải pháp cần triển khai thực hiện để hoàn thành các mục tiêu trong giai đoạn 2021-2025 gồm:
Một là: Tập trung giải quyết, xử lý một số vấn đề bức thiết ở địa phương được đúc rút sau 10 năm triển khai thực hiện xây dựng NTM: môi trường, nước sạch, ứng phó với biến đổi khí hậu, ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số…
Hai là: Tiếp tục rà soát, hoàn thiện khung khổ pháp luật, cơ chế chính sách hỗ trợ xây dựng NTM, đảm bảo phù hợp với điều kiện thực tế, trong đó, tập trung ưu tiên hỗ trợ thúc đẩy quá trình chuyển đổi số trong lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn, phát triển kinh tế nông thôn theo mô hình kinh tế tuần hoàn và nông thôn mới thông minh; chỉ đạo các địa phương chủ động ban hành các cơ chế, chính sách đặc thù hỗ trợ thực hiện các nội dung của Chương trình theo hướng nâng cao chất lượng, đi vào chiều sâu và bền vững; …
Ba là: Các địa phương chủ động lựa chọn nội dung, nhiệm vụ ưu tiên, tập trung chỉ đạo và bố trí đủ nguồn lực để thực hiện, phấn đấu hoàn thành các mục tiêu của Chương trình giai đoạn 2021-2025, trong đó, chú trọng phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội, cơ bản đồng bộ, đảm bảo kết nối nông thôn - đô thị và kết nối các vùng miền; thúc đẩy chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ thông tin trong xây dựng NTM, nông thôn mới thông minh; phát triển kinh tế nông thôn gắn với tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng kinh tế tuần hoàn, phát triển các sản phẩm đặc sản, có lợi thế của địa phương theo Chương trình OCOP; bảo vệ môi trường, xây dựng cảnh quan nông thôn xanh - sạch - đẹp - an toàn; bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá truyền thống gắn với phát triển kinh tế du lịch nông thôn; giữ gìn an ninh trật tự xã hội và quốc phòng trên địa bàn nông thôn.
Bốn là: Tập trung chỉ đạo tiếp tục hoàn thiện Bộ máy tổ chức thực hiện Chương trình ở các cấp đồng bộ, thống nhất từ Trung ương đến địa phương (tỉnh, huyện, xã) theo hướng: tiếp tục kế thừa, kiện toàn trên cơ sở bộ máy đã được xây dựng giai đoạn 2016-2020; đảm bảo đồng bộ, thống nhất về vị trí, chức năng, nhiệm vụ; đảm bảo chuyên trách, chuyên nghiệp, ổn định, bền vững và lâu dài nhưng không làm phát sinh tổng biên chế đã giao cho các Bộ, ngành, địa phương, tăng cường cán bộ biệt phái. Điều chỉnh bổ sung một số nhiệm vụ cho phù hợp với điều kiện thực tế và chính sách pháp luật thực hiện Chương trình giai đoạn 2021-2025.
Năm là: Tiếp tục đẩy mạnh nghiên cứu, chuyển giao và ứng dụng khoa học và công nghệ, đặc biệt công nghệ cao trong sản xuất nông nghiệp, xây dựng mô hình liên kết chuỗi giá trị quy mô lớn gắn với thương hiệu, truy xuất nguồn gốc sản phẩm để phát triển hiệu quả, bền vững, đủ sức cạnh tranh trong hội nhập quốc tế; tiếp tục triển khai hiệu quả Chương trình Khoa học công nghệ phục vụ xây dựng NTM giai đoạn 2021-2025 để góp phần nghiên cứu, giải quyết các vấn đề từ thực tiễn đặt ra trong phát triển kinh tế nông thôn và nâng cao đời sống của người dân, phù hợp với điều kiện đặc thù của các địa phương; tham gia xây dựng khung khổ, thể chế, chính sách thực hiện Chương trình theo đặt hàng của Lãnh đạo Đảng và Nhà nước; thử nghiệm và nhân rộng các mô hình hiệu quả vào thực tiễn;
Sáu là: Trong bối cảnh nguồn vốn ngân sách Trung ương bố trí thực hiện Chương trình giai đoạn 2021-2025 rất hạn chế và thấp hơn so với giai đoạn 2016-2020, cần huy động tối đa nguồn lực của địa phương (tỉnh, huyện, xã) và các nguồn lực hợp pháp khác ngoài ngân sách (bao gồm nguồn vốn ODA và các khoản viện trợ không hoàn lại của các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước…); Có cơ chế, chính sách tạo điều kiện cho địa phương các cấp (tỉnh, huyện, xã) tăng nguồn thu để có đủ nguồn lực đầu tư xây dựng nông thôn mới trên địa bàn; Khuyến khích các địa phương có kinh tế phát triển hỗ trợ cho các địa phương khó khăn đẩy nhanh tiến độ xây dựng NTM, cụ thể: các tỉnh có điều tiết về ngân sách Trung ương hỗ trợ cho các tỉnh khó khăn; Các thành phố, thị xã có điều kiện hỗ trợ các huyện đặc biệt khó khăn…; thực hiện hiệu quả các chính sách tín dụng đầu tư cho nông nghiệp, nông thôn; vận động người dân tiếp tục tham gia đóng góp xây dựng NTM theo nguyên tắc tự nguyện;
Bảy là: Tăng cường hợp tác quốc tế, vận động, hợp tác với các tổ chức quốc tế hỗ trợ tư vấn và kỹ thuật cho chương trình NTM; Tranh thủ hỗ trợ vốn và vay vốn từ các tổ chức tài chính quốc tế và các đối tác phát triển quốc tế để tăng nguồn lực cho xây dựng NTM./.
Anh Nhung
Chi cục PTNT và Thủy lợi
